پوکی استخوان

نگاهی به شیوع بیماری پوکی استخوان در دنیا و ایران
بیماری- پوکی استخوان یا «استئوپروز» بیماری خاموش نامیده می‌شود، چرا که در آن، استخوان‌ها بدون هیچ علامتی پوک می‌شوند و وقتی علائم درد و شکستگی بروز پیدا می‌کند که بیماری در مرحله پیشرفته است.
حتی اگر شکستگی در استخوان‌های اندام‌ها رخ ندهد، پس از گذشت سالیان، علائمی‌چون درد کمر و خمیدگی قامت ایجاد می‌شود که ناشی از شکستگی‌ یا بهتر است بگوییم خردشدگی استخوان مهره‌های کمری است.

پوکی استخوان در واقع خالی‌شدن استخوان از مواد سازنده آن است. در این بیماری گاهی فرد در تمام استخوان‌های خود احساس درد و سوزش می‌کند و گاهی حتی فرد متوجه شکستن استخوان هم نمی‌شود؛ چنان ‌که گاهی فشارهای کوچک مثل خم‌شدن یا بلندکردن یک وسیله سنگین یا حتی سرفه می‌تواند موجب شکستگی استخوان شود.
طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، این بیماری در سرتاسر دنیا در حال افزایش است؛ این درحالی است که تا ۲۰سال پیش نادیده گرفته می‌شد که به علت نداشتن راهی برای اندازه‌گیری دانسیته استخوان و درمان بیماری بود.

آمارها می‌گویند در ایران در طول یک سال، شاهد ازدست‌دادن ۳۶هزار و۷۶۱سال از عمر کل جامعه به علت این بیماری هستیم.

پوکی استخوان در کشور ما

اطلاعات در مورد شیوع پوکی استخوان در مناطق مختلف دنیا هنوز محدود است؛ به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه، آمار دقیقی وجود ندارد. شیوع این بیماری از کشوری به کشور دیگر یا حتی در مناطق مختلف داخل یک کشور متفاوت است و بستگی به نژاد، وضعیت تغذیه، فعالیت بدنی، سبک زندگی، بیماری‌ها و مصرف داروها و سابقه ابتلا در خانواده به این بیماری و مصرف دخانیات دارد.

با این حال، بعضی مطالعات در سطح محدود انجام شده است که می‌تواند تا حدودی وضعیت کشور ما را در مقایسه با کشورهای دیگر روشن کند. مطابق آمار موجود، متوسط تراکم استخوان افراد سالم کشور ما در مقایسه با افراد ژاپنی حدود ۹/۳دهم‌درصد بالاتر و ۶/۴دهم از آمریکا کمتر است. این درحالی است که آمارها در کشور آمریکا نشان می‌دهد حدود ۵۵‌ درصد آمریکایی‌ها به‌خصوص زنان، در معرض خطر شکستگی و پوکی استخوان هستند و حدود ۸ میلیون زن و ۲میلیون مرد در آمریکا پوکی استخوان دارند.

مطالعه‌ای که چندی پیش توسط وزارت بهداشت انجام شده نشان می‌دهد ۴۷‌درصد زنان و ۴۴‌درصد مردان بالای ۵۰ سال در ایران دچار کمبود تراکم استخوان هستند و ۶/۴ افراد ۲۰ تا ۷۰ سال در ایران به پوکی استخوان در ستون فقرات مبتلا هستند.

همچنین از هر ۴ زن ایرانی بالای ۵۰ سال، یک نفر به پوکی استخوان مبتلاست. این در حالی است که آمارهای جهانی، فاصله معنی‌داری با آمار کشور ما دارد. در سرتاسر دنیا از هر ۳ زن، یک زن و از هر ۵ مرد یک مرد بالای ۵۰ سال دچار پوکی استخوان هستند.

مطالعه دیگری در ایران نشان داده است نیمی‌از زنان بالای ۴۵سال و ۹۰‌درصد زنان بالای ۷۵سال در ایران به پوکی استخوان مبتلا هستند.

تفاوت زنان و مردان

میزان پوکی استخوان در زنان، ۴برابر مردان ذکر شده است و شکستگی ناشی از آن در زنان، تقریبا دو برابر مردان شایع است. البته از ۷۵سالگی به بعد، پوکی استخوان در زنان و مردان به یک اندازه شایع است ولی این بیماری، اغلب بیماری زنان شناخته می‌شود.

زنانی که زودتر دچار عادت ماهانه و دیرتر یائسه شوند، احتمال بروز بیماری در آنها کمتر است. تحقیق منتشرشده در نشریه سازمان بهداشت جهانی می‌گوید حدود ۴۰‌درصد زنان و ۱۰‌درصد مردان در طول زندگی خود با خطر ابتلا به این بیماری مواجهند.

آمار شکستگی استخوان‌ها

مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان، شکستگی است. بیشترین شکستگی در این بیماری، در ناحیه مفصل ران در محل اتصال به لگن و در ستون فقرات که معمولا وزن بدن را تحمل می‌کنند رخ می‌دهد. شکستگی در ناحیه مچ دست نیز شایع است. در ناحیه لگن در اثر زمین‌خوردگی شکستگی ایجاد می‌شود که سبب ناتوانی شدید و حتی مرگ پس از جراحی می‌شود.

آمارها در ایران می‌گویند۵۰ درصد افراد مبتلا به پوکی استخوان، شکستگی ران داشته‌اند که پس از این اتفاق،۲۰‌درصد از نظر زندگی وابسته به دیگران شدند و ۲۰درصد دیگر زندگی‌شان به خطر افتاد. طبق این آمار، در یک سال، ۵هزار شکستگی در استخوان ران در زنان و ۵۰۰مورد شکستگی در ستون فقرات و ۲هزار شکستگی در ناحیه مچ اتفاق می‌افتد.

این درحالی است که مطابق آمار سال۲۰۰۳ در آمریکا هرساله حدود ۵/۱میلیون زن یعنی ۴ نفر از هر ۱۰زن دچار شکستگی استخوان شده و حدود ۲۰‌درصد در سال فوت می‌کنند. در آمریکا، موارد شکستگی ناشی از پوکی استخوان از بیماری‌هایی مثل سرطان و بیماری قلبی در افراد بالای ۶۵سال شایع‌تر است. در آمریکای شمالی، اروپا، اقیانوسیه، استرالیا و نیوزیلند عمدتا شکستگی در مفصل ران شایع است.

آینده پوکی استخوان

براساس تغییرات سال‌های اخیر در میزان این بیماری در نقاط مختلف دنیا پیش‌بینی می‌شود این بیماری در۶۰سال آینده در بعضی مناطق که این بیماری شیوع کمتری داشته رو به افزایش خواهد بود و برعکس؛ مثلا امروزه آمریکای شمالی و اروپا نیمی‌از موارد شکستگی مفصل ران را در افراد مسن شامل می‌شوند ولی با اقدامات پیشگیرانه‌ای که در حال حاضر روی دختران جوان متمرکز شده است، تا سال۲۰۵۰ این میزان به یک‌چهارم خواهد رسید. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود در آسیا و آمریکای لاتین، شیوع پوکی استخوان همچنان رو به افزایش باشد.

مصرف بالای جوش شیرین در ایران

کلسیم و ویتامین D دو ماده مغذی لازم برای استحکام استخوان‌ها هستند و جوش شیرین مصرف شده در نان‌ها، یک عامل کمبود کلسیم و زمینه‌ساز پوکی استخوان است. مطابق اظهارات دکتر صفوی – مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت – جوش شیرین در نان، عامل اصلی کمبود کلسیم در ایران است و ۵۸ میلیون نفر در کشور از کمبود کلسیم رنج می‌برند. بیشترین مصرف جوش شیرین، اول در تهران و سپس در گیلان، مازندران، قم و مرکزی است.

این در حالی است که نان یکی از مهمترین منابع تغذیه مردم کشورمان است؛ به طوری که ۴۳ تا ۵۸‌ درصد انرژی و ۵۶‌ درصد پروتئین مورد نیاز افراد جامعه را تامین می‌کند. از طرفی مصرف مواد لبنی در کشور ما بسیار محدود است؛ بنابراین نیاز به آموزش اصلاح عادات غذایی در زمینه مصرف لبنیات در خانواده‌ها از طریق متخصصین و پزشکان احساس می‌شود.

این اصلاح عادات غذایی باید از دوران کودکی شروع شود و طرح توزیع شیر رایگان در مدارس نیز بر همین اساس است. آمار نشان می‌دهد ۷۰ تا ۸۰‌ درصد افراد جامعه ما از کمبود شدید یا خفیف ویتامین D رنج می‌برند. همچنین تمام زنان پس از سن یائسگی لازم است با نظر پزشک، مکمل کلسیم و ویتامین D مصرف کنند.

نکته قابل توجه برای دختران جوان این است که بیشترین رشد استخوان در سنین بین ۱۱ تا ۱۷سالگی است و تا ۳۰سالگی بر دانسیته استخوان‌های بدن افزوده می‌شود؛ بنابراین در سنین جوانی باید برای پوکی استخوان فکری کرد و نباید فراموش کرد الگوهای مدرن امروزی برای زیبایی اندام مانند مانکن‌ها و نیز پیروی از شیوه‌های جدید لاغری، می‌تواند به استخوان‌های دختران آسیب بزند و زمینه‌ای برای خطر پوکی استخوان در سال‌های بعد باشد.

راه مبارزه با پوکی استخوان
پیرامون تغذیه مناسب و روش‌های صحیح غذا خوردن همواره به این مطلب می‌رسیم که «چه چیزهایی باید بخوریم»
بسیاری از ما به این موضوع واقف هستیم، اما به آن عمل نمی‌کنیم در صورتی که اگر تغذیه صحیح و کامل و در جهت جذب ویتامین‌ها باشد ما را به سمت سلامتی و نشاط هر چه بیشتر سوق می‌دهد. رعایت این موارد به تحکیم اسکلت‌بندی و محکم شدن استخوان‌ها کمک می‌کند و برای سالها بی‌دغدغه می‌توان به زندگی ادامه داد.
یکی از ویتامین‌هایی که به فعل و انفعالات درونی استخوان‌ها کمک می‌کند ویتامینِ D است. ویتامین D به جذب کلسیم و هضم غذا کمک نموده و باعث حرکت کلسیم در جریان خون و سپس استخوان‌ها می‌شود، همچنین به کلیه‌ها نیز کمک می‌کند تا کلسیم اضافی در بدن را با ادرار دفع کنند.
یکی از منابعی که ویتامین D تولید می‌کند نور خورشید است. به منظور بهره‌گیری از این منبع کامل می‌بایست در هفته سه بار به مدت ۱۵-۱۰ دقیقه‌ دست‌ها و صورت را در معرض نور خورشید قرار داد. البته برای جلوگیری از سرطان پوست قبل از این عمل حتماً باید از کرم‌های ضد آفتاب استفاده کرد. از دیگر منابع مغذی ویتامین D زرده تخم‌مرغ، ماهی و جگر است. این ویتامین را اغلب به شیر و مارگارین نیز اضافه می‌کنند.
متأسفانه با بالا رفتن سن، توانایی بدن در تولید ویتامین D کاهش می‌یابد. به علاوه عملکرد کلیه‌ها نیز مختل شده و قدرت جذب ویتامین D‌ نیز کاهش می‌یابد به همین دلیل پیشنهاد می‌شود افرادی که بالای ۶۰ سال دارند حتماً از ویتامین D مصنوعی استفاده کنند.(قرص‌های حاوی این ویتامین)

منابع مهم تغذیه استخوان‌ها
منیزیم: به حد وفور در گیاهان دریایی، حبوبات، سویا، غلات، برنج و مغزها یافت می‌شود.
فسفر: زرده تخم‌مرغ، گوشت طیور، ماهی، حبوبات، غلات و مغزها.
پتاسیم: شیر، ماست، گوشت، ماهی، طیور و مخصوصاً مقادیر سرشاری در میوه‌ها و سبزیجات مانند پرتقال، موز و سیب‌زمینی وجود دارد.
سبزیجات، میوه‌ها و مرکبات مخصوصاً توت فرنگی، انبه، طالبی، فلفل سبز و قرمز و کلم بروکلی.
روی: غذاهای دریایی، گوشت، تخم‌مرغ، مغزها، غلات و جوانه یونجه.
همشهری آنلاین